Қордың негізін қалаушы
Құрметті достар,
Мен «Каспий-Арал экосистемасын жаңғырту және тасқын залалын жою халықаралық қоры» ашылғанын хабарлауға қуаныштымын.
Менің балалық шағым бұрынғы Жезқазған облысында өтті. Бала кезімізде бай жайылымдарға жиі барып, балық аулап, жабайы аңдарды аулайтынбыз. Қазақ тауының оңтүстігі – Ұлытаудың етегі, Жезқазған маңы, Солтүстік Балқаш өңірі. Бұл ұсақ шоқылары бар жазық жер, жойылған тарихқа дейінгі таулардың қалдықтары. Сонымен қатар, бұл бір сарынды қызықсыз шөл дала емес, мүлдем басқа ландшафттардың әсерлі жиынтығы: батпақты өзен аңғарлары, су басқан және құрғақ шалғындар. Қазақтар «Алтын» деп еркелетіп атаған бұл далалар қашанда жайлау – жайлау қызметін атқарған. Мұнда көптеген реликті өркешті бөкендердің табындары – ақбөкендер жайылады, ал қасқырлар көлемі жағынан Африка жолбарыстарынан еш кем түспейтін.
Жіңішке өзенде үлкен тоған жасаған шағын бөгет де есімде. Оны 1909 жылы мыс қорыту зауытының қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін ағылшындар салған.
90-жылдардың соңы мен 2000-жылдардың басында көргендерім мені қатты ренжітті. Дала іс жүзінде өлі болды. Шөп өсіп, қыраттардың арасынан талай бұлақтар ағып жатқан жерде олар тақырға айналған. Оған себеп – Арал теңізінің қырылуы. Адамдар теңізді өлтірді, енді теңіздің табиғаты адамдарға өлім мен ауру әкеледі. Жыл сайын Арал теңізінің құрғаған түбінен 80 миллион тоннаға дейін улы тұздар көтеріледі. Оларды шаңды дауылдар көптеген мыңдаған шақырымдарға – Батыс Еуропадан Тянь-Шань мен Гималай шыңдарына дейін апарып, біздің барлық елдердегі адамдардың денсаулығына және экожүйелеріне теріс әсер етеді.
Содан кейін аймақтың экожүйесін жандандыруға бар күшімді салуды жөн көрдім. Осы уақыттың барлығы:
- Қазіргі «Сібір өзендерінің Орта Азияға бұрылуы» атышулы болған соңғы ірі жоба, оның ішінде 1959 жылы Ертіс-Қарағанды каналын бейнелеуге қол жеткізген жерлесі Қ.Сәтбаевтың шығармашылығын зерттеді.
- 2017 жылы ауылда бөгет салынды. Қызылұйым, Ақмола облысы, Еңбекшілдер ауданы. Бөгет, сәуірден мамырға дейінгі кезеңде тасқын суларын сақтайды және тасқынды шабындықтарды дамыту үшін біркелкі пайдаланылады. Нәтиже таң қалдырады: микроклимат жақсарды; жабайы аңдар мен құстар суаратын жер мен шөпті таңдаған; жергілікті тұрғындар құрғақшылық жылдарын ұмытты.
Енді, міне, 20 жылдан кейін келесі қадамға – Есіл өзенінің тасқын суын Арал теңізіне бұруға, Ақмола, Ақтөбе облыстарындағы 3 миллион гектардан астам аумақтағы сулы шалғындарды қалпына келтіруге көшетін кез келді. жол бойында Қызылорда облыстары.
Ол үшін Есіл өзені бассейнінің су ағынын арттырып, Кенесары қаласының (бұрынғы Державинка) ауданында судың бір бөлігін Торғай өзеніне беру қажет, ол кейіннен Шалқартеңіз көлін толтырып, бұрынғы кездегідей Арал теңізіне құятын.
Бұл жоба мұқият жоспарлауды және қоршаған ортаға әсерді бағалауды қажет ететін күрделі ғылыми-зерттеу және инженерлік жоба болып табылады.
Қазіргі уақытта біз екі жобамен қатар жұмыс істеп жатырмыз:
- Есіл өзенінде орналасқан және жасанды су қоймасының жобалық параметрлерін қалпына келтіруге арналған Астана су қоймасының түбін тазарту жобасы (47 млн. м3 көлемінде түбін тазарту жұмыстарын жүргізу);
- Қазақ су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтымен (1950 жылы құрылған және Қазақстан Республикасының жетекші ғылыми ұйымы) бірлесе отырып, солтүстік өзендердің ағынының солтүстік Аралға ішкі ауысу трассасына барлау жұмыстарын жүргізу жоспарлануда.
Біздің мақсатымыз – табиғаттың экожүйенің өзін-өзі сауықтыру механизмін қайта іске қосуына және аймақтағы су тасқынының әсерін азайтуға көмектесу. Қазақстанда бар тұщы судың ең үлкен көзін пайдаланыңыз – бұл еріген тасқын сулары.
Қор сонымен қатар Каспий және Арал бассейндерінің экожүйелері, су тасқыны, климаттың өзгеруі және аймақтағы басқа да экологиялық мәселелер бойынша ғылыми зерттеулерді қаржыландыратын болады.
Біз садақа жинап, мақсаттарымызға жету үшін таратамыз. Әрбір үлес біздің планетамыздың тұрақты және экологиялық таза болашағын құру жолындағы маңызды қадам болып табылады.